Een Neolatijnse tekst vertalen is weer net iets anders dan klassiek Latijn vertalen. Vooral als er nog geen moderne uitgave van de tekst bestaat en je het moet doen met een echte oude druk. Je stuit meteen op allerlei afkortingen en vreemde woorden die je nog nooit in een klassieke tekst bent tegengekomen. Daarom bij deze mijn top-3 onmisbare online hulpmiddelen voor het vertalen van Neolatijn: NLW, Capelli en Graesse.
Neolatijnse woordenboeken
Op de Perseus Digital Library staat natuurlijk A Latin Dictionary van Charlton T. Lewis en Charles Short, afgekort Lewis & Short. En dit Franse woordenboek Latijn is ook verrassend uitgebreid. Maar voor een echt online Neolatijns woordenboek moet je bij de Neulateinische Wortliste van Johann Ramminger zijn, een Latijns woordenboek van Petrarca tot 1700. Daar vind je hoe je Neolatijnse woorden als Ciceroniane kunt vertalen: ‘op z’n Cicero’s’.
Afkortingen in oude drukken
De ligaturen zijn zo moeilijk nog niet. Je ziet ze ook nog wel eens in het Frans (æ, œ). En die f’en met een dwarsstreepje dat niet doorloopt aan de rechterkant van de stok, dat zullen wel s’jes zijn. (Aan het einde van een woord schrijven ze trouwens wel weer gewoon een s.) Maar die afkortingen, die maken het vertalen van een Neolatijnse tekst een stuk lastiger. Want wat staat hier nou eigenlijk precies?
De meeste afkortingen kun je wel herleiden uit de context. Een tilde boven een klinker betekent bijvoorbeeld dat je er een n of een m achter moet plaatsen. Dat nõnulli wordt dus nonnulli en cõgreſſum is congressum. Maar hoe zit het met dat qm met die tilde erboven? Als je dat soort afkortingen tegenkomt en je wilt zeker weten wat er staat, neem dan het Dizionario di abbreviature Latini ed Italiani van Capelli erbij. Want daar vind je alle afkortingen die in oude drukken en handschriften gebruikt worden. En dus…
…staat er: nonnulli sunt, qui, quoniam se mortuos arbitrantur, vivorum exhorrent congressum. (Maar van deze tekst bestaat ook een moderne uitgave waar ik even in kon spieken…) Je kunt ook een Engelse vertaling van Capelli’s Dizionario downloaden.
Latijnse plaatsnamen vertalen
En wil je weten over welke stad de auteur het heeft als hij apud Aquisgranos schrijft? Ga dan naar Orbis Latinus Online.